Co to jest ból brzucha?
Niemal każdy podczas swojego życia doświadcza bólu brzucha przynajmniej kilkukrotnie. Łatwo wyobrazić sobie, że nie każdy ból brzucha jest taki sam, a pod pojęciem tym kryją się różne, przykre i uciążliwe dolegliwości, począwszy od łagodnego dyskomfortu, przez rozlany, skurczowy ból o umiarkowanym nasileniu, po silny, kłujący czy przeszywający ból. Często bywa on sygnałem ostrzegawczym, który świadczy o procesie chorobowym rozwijającym się wewnątrz organizmu. Czasem jego źródłem są zaburzenia czynności przewodu pokarmowego, które chociaż nie zagrażają bezpośrednio zdrowiu i życiu, mogą znacząco negatywnie odbić się na codziennym funkcjonowaniu.
Jakie są najczęstsze przyczyny bólu brzucha?
Ustalenie przyczyny bólu brzucha może być wyzwaniem, nawet dla doświadczonych lekarzy. Wynika to z faktu mnogości schorzeń, które mogą wywoływać ten objaw u pacjenta.
Do najczęstszych przyczyn bólów brzucha zaliczają się choroby dotyczące górnego odcinka przewodu pokarmowego, takie jak choroba wrzodowa żołądka i dwunastnicy czy zapalenie błony śluzowej żołądka, a także schorzenia dolnego odcinka przewodu pokarmowego, takie jak choroba uchyłkowa jelita grubego.
Najczęstsze przyczyny bólu brzucha:
- choroba wrzodowa,
- ostry nieżyt żołądka i jelit (tzw. zatrucie pokarmowe),
- ostre zapalenie wyrostka robaczkowego,
- zapalenie pęcherzyka żółciowego,
- choroba uchyłkowa,
- choroba refluksowa,
- choroby czynnościowe układu pokarmowego (zespół jelita drażliwego, dyspepsja czynnościowa),
- alergie pokarmowe,
- kamica dróg moczowych (kolka nerkowa) i zakażenia układu moczowego,
- zapalenie trzustki,
- perforacja przewodu pokarmowego,
- choroby pasożytnicze (tasiemiec, glista ludzka).
Do rzadszych przyczyn bólu brzucha możemy zaliczyć:
- nowotwory jelita grubego (ból zwykle nie występuje w początkowym stadium choroby, dlatego warto poddawać się regularnym badaniom przesiewowym, pomimo braku dolegliwości),
- celiakia,
- niedrożność jelit,
- nieswoiste choroby zapalne jelit (wrzodziejące zapalenie jelita grubego, choroba Leśniowskiego-Crohna),
zator tętnicy krezkowej i niedokrwienie jelit.
Ból brzucha może być również spowodowany chorobą, której źródło znajduje się poza jamą brzuszną. W przypadku kobiet ból w dolnej części brzucha może być spowodowany chorobą narządów płciowych (np. zapalenie jajnika, skręt jajowodu, pęknięcie torbieli jajnika, ciąża pozamaciczna). Ból brzucha może być również objawem zawału dolnej ściany serca czy kwasicy ketonowej na skutek źle kontrolowanej cukrzycy.
Jak określić ból brzucha?
Aby określić przyczynę bólu brzucha w pierwszej kolejności należy jak najdokładniej określić najważniejsze jego cechy, takie jak lokalizacja, czas trwania, nasilenie oraz czynniki łagodzące lub zaostrzające ból.
Ustalenie dokładnej lokalizacji bólu brzucha jest w wielu przypadkach niemożliwe. W uproszczeniu wynika to z faktu, że włókna nerwowe unerwiające czuciowo narządy wewnętrzne nie są tak liczne jak te, które unerwiają skórę czy błony śluzowe. Dodatkowo łączą się one na poziomie rdzenia kręgowego, dlatego informacja, która dociera do mózgu uniemożliwia dokładną lokalizację bodźca.
Początek bólu i jego zmienność w czasie jest niezwykle istotne. Ból brzucha o nagłym początku może być spowodowany na przykład przez schorzenia takie jak kamica dróg moczowych, zapalenie pęcherzyka żółciowego czy ostre zapalenie wyrostka robaczkowego.
Ból występujący od dłuższego czasu, stale lub okresowo nawracający, cechuje się zazwyczaj mniejszym nasileniem. Może mieć on związek ze spożywanym posiłkiem czy rytmem wypróżnień (na przykład ból nasila się na czczo i ustępuje po posiłku, nasila się po posiłku lub ustępuje po wypróżnieniu). Zazwyczaj jest on spowodowany chorobami o przewlekłym charakterze, np. takimi jak choroba wrzodowa, a także chorób czynnościowych, jak zespół jelita drażliwego.
Kiedy zgłosić się do lekarza?
Niejednokrotnie ból brzucha nie jest objawem poważnej, zagrażającej życiu choroby, a jedynie uciążliwą dolegliwością spowodowaną na przykład niestrawnością po obfitym posiłku. W sytuacji gdy ból jest dokuczliwy można przyjąć lek przeciwbólowy dostępny bez recepty (najlepiej paracetamol, ponieważ niesteroidowe leki przeciwzapalne, takie jak ibuprofen czy aspiryna mogą działać drażniąco na błonę śluzową żołądka), a także leki rozkurczowe, zawierające drotawerynę lub hioscynę.
Jeżeli objawy bólu brzucha nie ustępują lub okresowo nawracają, należy zgłosić się do lekarza. W pierwszej kolejności powinien być to internista lub lekarz rodzinny, który pokieruje początkową diagnostyką i poprowadzi leczenie większości najczęściej występujących schorzeń, a gdy sytuacja tego wymaga skieruje pacjenta do gastroenterologa lub lekarza innej specjalności (np. chirurga).
Na szpitalny oddział ratunkowy należy się zgłosić jeśli silnemu bólowi brzucha towarzyszą objawy takie jak:
- wysoka gorączka,
- utrzymujące się nudności lub wymioty,
- krew w stolcu, moczu lub wymiocinach,
- tkliwość powłok brzusznych,
- obrona mięśniowa (napięte mięśnie brzucha),
- żółtaczka (zażółcenie oczu i skóry),
- duszność lub objawy nasilające się podczas wysiłku.
Na jakiej podstawie lekarz ustala przyczynę bólu brzucha?
Pierwszym krokiem do postawienia diagnozy jest wywiad oraz badanie lekarskie. Na początku wizyty lekarz zada liczne pytania, dotyczące okoliczności powstania bólu, czasu jego wystąpienia, zmiany w czasie, a także chorób przewlekłych, przyjmowanych leków, używek oraz alergii. Lekarz może zadać również pytania dotyczące stanu zdrowia członków rodziny, a także środowiska pracy, aby ocenić predyspozycje genetyczne i narażenie zawodowe na substancje szkodliwe.
Na podstawie badania wstępnego lekarz może zalecić wykonanie dodatkowych badań, które umożliwią zweryfikowanie wstępnej diagnozy, a także wykluczą inne możliwe przyczyny odczuwanych dolegliwości. W przypadku bólu brzucha mogą to być badania laboratoryjne (badanie krwi, moczu czy kału), badania obrazowe (USG, tomografia komputerowa, rezonans magnetyczny) oraz badania endoskopowe przewodu pokarmowego.
Badania endoskopowe polegają na ocenie poszczególnych odcinków przewodu pokarmowego z wykorzystaniem specjalnego giętkiego przewodu zakończonego kamerą. Należą do nich:
- gastroskopia - umożliwia ocenę przełyku, żołądka i dwunastnicy,
- kolonoskopia - służy do oceny odbytnicy, jelita grubego i końcowego odcinka jelita cienkiego,
- badanie EUS, czyli endoskopowa ultrasonografia - to procedura umożliwiająca wykonanie badania USG ścian przewodu pokarmowego, a także przylegających narządów, takich jak trzustka czy pęcherzyk żółciowy.
Badania endoskopowe umożliwiają pobranie wycinków ze zmienionych chorobowo miejsc, które następnie zostaną poddane badaniu histopatologicznemu.
Poradnia gastroenterologiczna iMed24
Poradnia Gastroenterologiczna iMed24 zajmuje się diagnostyką i leczeniem chorób układu pokarmowego. W Centrum Medycznym iMed24 oferujemy naszym Pacjentom dostęp do szerokiej oferty badań diagnostycznych, między innymi:
- gastroskopii i kolonoskopii, również w znieczuleniu ogólnym,
- badania EUS,
- badań obrazowych (rezonansu magnetycznego, tomografii komputerowej)
- USG jamy brzusznej,
- badań laboratoryjnych.