Zakażenia układu moczowego - przyczyny
W prawidłowych warunkach pęcherz moczowy oraz górne drogi moczowe powinny być jałowe, to znaczy wolne od drobnoustrojów. Naturalna flora bakteryjna może kolonizować jedynie ujście cewki moczowej, gdzie pełni bardzo ważną rolę, ponieważ utrudnia wniknięcie drobnoustrojów chorobotwórczych do układu moczowego.
Przed wniknięciem bakterii i rozwojem zapalenia dróg moczowych organizm chronią również inne mechanizmy, takie jak:
- mechaniczne oczyszczanie cewki moczowej podczas mikcji - dlatego należy dbać o właściwe nawodnienie i regularne oddawanie moczu,
- perystaltyka moczowodów oraz zastawki pęcherzowo-moczowodowe - dzięki którym mocz przepływa w jednym kierunku i nie cofa się do miedniczek nerkowych,
- zakwaszenie moczu - prawidłowo mocz ma kwaśny odczyn pH, który hamuje rozwój bakterii,
- obecność przeciwciał, mukopolisacharydów oraz uromoduliny - specjalne białka i polisacharydy obecne w moczu i na powierzchni błon śluzowych utrudniają przyleganie bakterii do nabłonka dróg moczowych.
Niestety, w pewnych warunkach może dochodzić do kolonizacji dróg moczowych przez bakterie patogenne. Najczęściej przedostają się one drogą wstępującą, przez cewkę moczową. Niektóre osoby są bardziej narażone na zakażenie.
Infekcje dróg moczowych częściej występują u kobiet, ponieważ ich cewki moczowe są krótsze, a ich ujście jest położone bliżej odbytu. Ułatwia to bakteriom kolonizującym przewód pokarmowy, takim jak Escherichia coli, przedostawanie się do dróg moczowych.
Do infekcji dróg moczowych częściej dochodzi także u kobiet aktywnych seksualnie. Najczęściej odpowiada za nie bakteria Staphylococcus saprophyticus, która należy do fizjologicznej mikrobioty skóry wielu osób.
Zakażenia dróg moczowych wywoływane przez grzyby zdarzają się stosunkowo rzadko. Najczęściej dochodzi do nich u osób z osłabioną odpornością, a także cukrzycą, a powodują je drożdżaki Candida albicans.
Inne czynniki, które mogą zwiększać ryzyko zakażeń układu moczowego (ZUM):
- starszy wiek,
- ciąża,
- zaburzenia naturalnej mikrobioty cewki moczowej (np. po długotrwałej antybiotykoterapii),
- cukrzyca,
- stany upośledzonej odporności (immunosupresja po przeszczepieniu narządu, choroba nowotworowa, długotrwałe leczenie glikokortykosteroidami),
- utrudnienia w odpływie moczu (przerost gruczołu krokowego, kamica dróg moczowych, uchyłki pęcherza moczowego),
- cewnikowanie dróg moczowych,
- zabiegi operacyjne w obrębie dróg moczowych.
Objawy infekcji dróg moczowych
Objawy zapalenia dróg moczowych mogą być bardzo zróżnicowane, a w niektórych przypadkach, na przykład u osób starszych zakażenie może przebiegać w sposób bezobjawowy. Jest to tak zwany bakteriomocz bezobjawowy, który zazwyczaj nie wymaga leczenia (z wyjątkiem kobiet w ciąży oraz przed planowymi zabiegami urologicznymi).
Najczęściej zapalenie dróg moczowych dotyczy pęcherza moczowego. Zapaleniu pęcherza zazwyczaj towarzyszą objawy takie jak:
- ból lub pieczenie podczas oddawania moczu,
- częstsze oddawanie moczu,
- konieczność wielokrotnego wstawania w celu oddania moczu w nocy,
- uczucie parcia na mocz pomimo pustego pęcherza,
- ból lub dyskomfort w pachwinie lub podbrzuszu.
Przedostanie się bakterii do górnych dróg moczowych prowadzi do zakażeń o cięższym przebiegu. W przypadku ostrego odmiedniczkowego zapalenia nerek najczęściej wraz z objawami miejscowymi występują objawy ogólne, przede wszystkim:
- gorączka,
- dreszcze,
- ból brzucha,
- ból w dolnej części pleców,
- nudności,
- wymioty,
- ból głowy.
Infekcje dróg moczowych mogą mieć nietypowy przebieg u osób w podeszłym wieku. Mogą one nie zgłaszać typowych dolegliwości związanych z oddawaniem moczu, natomiast zdarza się, że dochodzi u nich do zaburzeń świadomości (ospałość lub pobudzenie, dezorientacja, lęk, majaczenie).
Diagnostyka i leczenie infekcji dróg moczowych
W przypadku podejrzenia infekcji dróg moczowych warto wykonać badanie ogólne moczu, a także podstawowe badania laboratoryjne z krwi (morfologia, CRP). W przypadku ZUM badanie moczu wykazuje zwykle obecność bakterii i leukocytów (białych krwinek), a czasem również krwinek czerwonych.
Identyfikację czynnika odpowiedzialnego za zakażenie umożliwia badanie mikrobiologiczne, czyli posiew moczu. Zazwyczaj wraz z posiewem wykonuje się również antybiogram, czyli badanie wrażliwości wyhodowanych drobnoustrojów na określone antybiotyki, tak aby najlepiej dopasować skuteczne leczenie.
W przypadku ciężkich infekcji, nawracających ZUM lub objawów utrzymujących się pomimo zastosowanego leczenia konieczne może być wykonanie badań dodatkowych, w celu wykluczenia nieprawidłowości w drogach moczowych, np. wad wrodzonych czy obecności złogów.
Leczenie ZUM składa się z postępowania objawowego oraz leczenia przyczynowego. Stosuje się leki przeciwbólowe i przeciwgorączkowe, np. paracetamol, należy również pamiętać o odpowiednim nawodnieniu. Leczenie przyczynowe stanowi antybiotykoterapia. Antybiotyk zawsze należy przyjmować pod kontrolą i zgodnie z zaleceniami lekarza.
Najcięższą postacią zapalenia dróg moczowych jest urosepsa, czyli uogólniona reakcja zapalna spowodowana zakażeniem wywodzącym się z dróg moczowych. Dochodzi do niej, gdy na skutek nieleczonej infekcji bakterie bądź inne drobnoustroje przedostają się do krwiobiegu. Mogą towarzyszyć jej objawy takie jak gorączka, przyspieszone tętno, spadek ciśnienia tętniczego krwi oraz duszność. Urosepsa wymaga leczenia szpitalnego i antybiotykoterapii dożylnej.
Czy można zapobiec zapaleniu dróg moczowych?
Drobne zmiany w codziennych nawykach mogą pomóc uniknąć infekcji dróg moczowych.
Przestrzeganie odpowiednich zasad higieny jest jednym z najlepszych sposobów zapobiegania ZUM. Jest to szczególnie ważne w przypadku kobiet, ponieważ w ich przypadku cewka moczowa jest znacznie krótsza i łatwiej dochodzi do przeniesienia bakterii E. coli z okolic odbytu w pobliże ujścia cewki moczowej. Aby tego uniknąć należy pamiętać, że po wypróżnieniu należy zawsze wycierać skórę w kierunku od przodu do tyłu.
Nawodnienie to podstawa. Regularne oddawanie moczu może pomóc wypłukać bakterie z dróg moczowych. Zaleca się spożywanie około 2 litrów wody dziennie. Nie należy również zbyt długo wstrzymywać moczu i udać się do toalety, gdy tylko wystąpi taka potrzeba.
Osoby aktywne seksualnie powinny również pamiętać o tym, aby oddać mocz tuż po odbytym stosunku. Pomoże to wypłukać z cewki moczowej bakterie, które mogły się tam przedostać w jego trakcie.
Po menopauzie może dochodzić do zmiany pH pochwy co sprzyja kolonizacji przez drobnoustroje wywołujące ZUM. Lekarz może w takim wypadku zalecić krem dopochwowy zawierający estrogen. Dlatego jeśli jesteś po menopauzie i często zapadasz na ZUM, warto omówić to podczas następnej wizyty w poradni.
Centrum Medyczne iMed24
Zakażenia układu moczowego to powszechny problem zdrowotny, który z powodzeniem może zostać zdiagnozowany i leczony przez lekarzy internistów czy pediatrów, w przypadku gdy dolegliwości występują u dzieci. Nawracające i powikłanie zakażenia układu moczowego mogą jednak wymagać bardziej specjalistycznej diagnostyki na przykład w ramach poradni urologicznej. W Centrum Medycznym iMed24 wykonujemy pełen zakres ambulatoryjnych badań diagnostycznych, w tym:
- badanie USG układu moczowego,
- badanie tomografii komputerowej oraz rezonansu magnetycznego,
- cystoskopię (endoskopię cewki moczowej i pęcherza moczowego),
- badanie mikrobiologiczne moczu,
- badania laboratoryjne z krwi żylnej.