Czym są nieswoiste zapalenia jelit?
Nieswoiste zapalenia jelit (ang. inflammatory bowel disease, IBD) to wspólne określenie opisujące dwie choroby: chorobę Leśniowskiego-Crohna oraz wrzodziejące zapalenie jelita grubego. Ich cechą charakterystyczną jest występowanie przewlekłego stanu zapalnego przewodu pokarmowego. Zapalenie jest przyczyną licznych, postępujących uszkodzeń ścian przewodu pokarmowego, powodując ból, biegunki, zaburzenia wchłaniania składników odżywczych, a niejednokrotnie również powikłania wymagające leczenia chirurgicznego.
Dokładna przyczyna powstawania nieswoistych zapaleń jelit nie jest znana. Wiadomo, że do rozwoju choroby dochodzi pod wpływem współistnienia predyspozycji genetycznych oraz czynników środowiskowych. Przypuszcza się również, że u podłoża leżeć może dysfunkcja układu immunologicznego, która odpowiada za nieprawidłową reakcję skierowaną przeciwko bakteriom wchodzącym w skład flory jelitowej.
Objawy nieswoistych zapaleń jelit
Chociaż choroba Leśniowskiego-Crohna i wrzodziejące zapalenie jelita grubego zaliczane są do jednej grupy, występuje pomiędzy nimi szereg znaczących różnic. Podstawową odmiennością jest lokalizacja zmian zapalnych. Typowo choroby te różnią się również pod względem objawów, należy jednak pamiętać, że przebieg schorzenia może wyglądać całkiem odmiennie u dwóch różnych osób. Dlatego postawienie diagnozy wymaga potwierdzenia lub wykluczenia w badaniach dodatkowych.
Choroba Leśniowskiego-Crohna
Choroba Leśniowskiego-Crohna jest jednym z typów IBD, w którym zmiany zapalne mogą rozwinąć się w dowolnym odcinku przewodu pokarmowego, począwszy od jamy ustnej aż po odbyt. Z tego względu jej objawy mogą się skrajnie różnić, w zależności od lokalizacji procesu zapalnego, czasem imitując w swoim przebiegu inne choroby.
Do objawów choroby Leśniowskiego-Crohna należą:
- afty i owrzodzenia w jamie ustnej,
- ból dziąseł,
- utrudnione, bolesne przełykanie (związane z zajęciem przez chorobę przełyku),
- ból brzucha,
- nudności i wymioty,
- przewlekła biegunka,
- osłabienie,
- utrata apetytu i spadek masy ciała,
- gorączka,
- zmiany w okolicy odbytu (przetoki, owrzodzenia).
W przebiegu choroby Crohna może dochodzić do powstawania przetok, czyli nieprawidłowych połączeń pomiędzy pętlami jelitowymi, jelitami a pęcherzem moczowym, macicą, a także skórą. Wymagają one leczenia chirurgicznego. Wielu chorych doświadcza również powikłań pozajelitowych: zapalenia stawów, zmian skórnych, zaburzeń narządu wzroku, kamicy żółciowej oraz kamicy moczowej.
Wrzodziejące zapalenie jelita grubego
Wrzodziejące zapalenie jelita grubego (WZJG), w przeciwieństwie do choroby Leśniowskiego-Crohna, obejmuje swoim zasięgiem przede wszystkim odbytnicę oraz jelito grube. Objawy ogólne występujące w chorobie to:
- osłabienie,
- utrata masy ciała,
- stan podgorączkowy,
- przewlekła biegunka, często z domieszką krwi, ropy lub śluzu,
- ból brzucha,
- uczucie parcia na stolec.
Ciężkie zaostrzenie choroby może doprowadzić do odwodnienia i zaburzeń elektrolitowych, a w konsekwencji zaburzeń rytmu serca, uszkodzenia nerek, obrzęków.
Nawet u 30% chorych na WZJG występują powikłania pozajelitowe, takie jak osteoporoza, zapalenie stawów, rumień guzowaty i zgorzelinowe zapalenie skóry, zapalenie trzustki, choroby gałki ocznej.
W przebiegu choroby może również dojść do ostrego rozdęcia okrężnicy wymagającej całkowitego, chirurgicznego usunięcia jelita grubego.
Diagnostyka i leczenie IBD
Rozpoznanie nieswoistego zapalenia jelit jest ustalane na podstawie objawów choroby, pomocniczych badań laboratoryjnych oraz badań endoskopowych, podczas których pobiera się wycinki ze ściany przewodu pokarmowego do badania histopatologicznego.
Nieprawidłowości, jakie mogą wystąpić w badaniach laboratoryjnych u osób chorych na IBD to na przykład niedokrwistość, leukocytoza, nadpłytkowość, wzrost CRP i OB, zaburzenia elektrolitowe (hiponatremia - obniżony poziom sodu, hipokaliemia - obniżony poziom potasu). Może również wystąpić zwiększenie ilości kalprotektyny i laktoferyny w kale.
Na podstawie objawów i istnienia wskazań, lekarz może zalecić wykonanie odpowiedniego badania endoskopowego, gastroskopii pozwalającej na ocenę górnego odcinka przewodu pokarmowego (przełyku, żołądka i dwunastnicy) lub kolonoskopii obejmującej swoim zakresem jelito grube oraz końcowy odcinek jelita cienkiego. Wprowadzenie endoskopu umożliwia wizualną ocenę przewodu pokarmowego oraz pobranie wycinków, których kontrola histopatologiczna ułatwia postawienie diagnozy.
W leczeniu wykorzystuje się leki przeciwzapalne, immunosupresyjne oraz immunomodulujące. Pozwalają one na kontrolę objawów choroby, nie umożliwiają jednak całkowitego jej wyeliminowania. Dla osób, u których klasyczne leczenie okaże się nieskuteczne, dostępne są nowoczesne leki biologiczne, charakteryzujące się wysoką skutecznością i bardzo dobrym profilem bezpieczeństwa. Podstawą jest również leczenie żywieniowe, dostarczające niezbędnych składników odżywczych i energii, przy jednoczesnej eliminacji produktów nasilających objawy choroby.
Na co uważać latem?
Lato to okres, w którym osoby leczone z powodu nieswoistych zapaleń jelit muszą zachować wzmożoną ostrożność. Wysoka temperatura w połączeniu z występującymi biegunkami może zwiększać ryzyko odwodnienia, dlatego należy pamiętać o odpowiedniej podaży płynów w ciągu dnia. Latem rośnie również ryzyko wystąpienia reakcji niepożądanej w postaci rumienia lub wysypki u osób stosujących niektóre leki immunosupresyjne, związanej z uwrażliwieniem skóry na promieniowanie ultrafioletowe. Tak jak w przypadku osób zdrowych, przez cały rok należy pamiętać o stosowaniu kremu z filtrem na odsłonięte części ciała, jednak latem zaleca się wybór produktu o wyższym stopniu ochrony.
Jak dbać o zdrowie jelit?
Objawy ze strony przewodu pokarmowego towarzyszą coraz większej grupie osób. Wiążą się one zazwyczaj z nadmiernym stresem oraz nieprawidłowymi nawykami żywieniowymi. Ponieważ znacząco obniżają one komfort życia, zdrowie jelit staje się obecnie szeroko omawianym tematem. Na co dzień warto zadbać o przestrzeganie kilku zasad, aby wspomóc funkcjonowanie jelit i cieszyć się ich właściwą pracą:
- Warto postarać się o ograniczenie codziennego stresu, na przykład medytując, spędzając czas z bliskimi czy będąc aktywnym na świeżym powietrzu.
- Odpowiednia ilość snu umożliwia właściwą regenerację organizmu, w tym i jelit. Zaleca się 7-8 godzin snu każdego dnia, najlepiej przy zachowaniu stałego rytmu dobowego.
- Dokładne przeżuwanie i jedzenie wolniej ułatwia trawienie i wchłanianie składników odżywczych.
- Modyfikacja diety przez eliminację produktów wysokoprzetworzonych i zastąpienie ich owocami oraz warzywami, a także produktami pełnoziarnistymi bogatymi w błonnik pomoże w prawidłowym pasażu jelitowym. Dodatkowo może zapewnić długotrwałe uczucie sytości po posiłku, wspomagając utrzymanie prawidłowej masy ciała.
- Należy zadbać o odpowiednie nawodnienie. Przyjmuje się, że kobiety powinny wypijać 2 litry, a mężczyźni 2,5 litra wody dziennie. Warto jednak obserwować własne nawodnienie, zwracając uwagę na kolor moczu - zbyt ciemny może świadczyć o odwodnieniu.
- Samoobserwacja własnego organizmu i odnotowywanie objawów w Dzienniku MojeZdrowie24 pomoże zauważyć moment, w którym konieczne jest skorzystanie ze specjalistycznej porady lekarskiej.
Poradnia gastroenterologiczna iMed24
Opieką nad pacjentami z chorobami układu pokarmowego zajmuje się Poradnia gastroenterologiczna Centrum Medycznego iMed24 w Krakowie. Choroby zapalne jelit należą do schorzeń wyjątkowo negatywnie oddziałujących na jakość życia, a ich leczenie powinno być prowadzone wielodyscyplinarne, również pod względem żywienia. Warto w takiej sytuacji rozważyć również konsultację dietetyka klinicznego. W ramach Centrum Medycznego iMed24 pacjenci zyskują również dostęp do oferty badań endoskopowych: gastro- i kolonoskopii, wykonywanych w naszej pracowni endoskopowej.