Otępienie — przyczyny, objawy, leczenie

Przyczyny otępienia

W każdym przypadku wystąpienie objawów otępienia jest związane z uszkodzeniem i zanikiem komórek nerwowych. Proces ten może rozwijać się na podłożu zmian neurodegeneracyjnych, to znaczy na skutek choroby, w której w neuronach gromadzą się nieprawidłowe białka. W wielu wypadkach jest on związany z zaburzeniami krążenia krwi i nagłym (na przykład w wyniku udaru) lub przewlekłym (miażdżyca, niekontrolowana cukrzyca) niedotlenieniem tkanki mózgowej. U większości chorych otępienie ma charakter mieszany, to znaczy jest spowodowane zarówno przez zmiany neurozwyrodnieniowe, jak i naczyniopochodne. Niezależnie od przyczyny, uszkodzenie komórek nerwowych zaburza funkcjonowanie mózgu oraz wiąże się ze spadkiem wytwarzania neuroprzekaźników, takich jak acetylocholina, serotonina, noradrenalina czy dopamina.

Najczęstszą przyczyną otępienia jest choroba Alzheimera. Jest to choroba neurodegeneracyjna. W jej przebiegu dochodzi do obumierania komórek nerwowych pod wpływem gromadzenia się nieprawidłowego białka - beta-amyloidu. Początkowo zanik dotyczy najczęściej hipokampa, struktury wchodzącej w skład układu limbicznego mózgu, odgrywającego istotną rolę w regulacji zachowań emocjonalnych oraz procesie zapamiętywania.  

Drugim co do częstości typem otępienia jest otępienie naczyniopochodne. Może do niego dojść na skutek udaru mózgu. Pojawia się ono nagle i często towarzyszą mu inne objawy neurologiczne, na przykład niedowład kończyn. Może się ono także rozwinąć na skutek uszkodzenia drobnych naczyń krwionośnych, najczęściej na skutek nieleczonych chorób przewlekłych takich jak cukrzyca czy miażdżyca. 

Do częstych przyczyn otępienia należą również otępienie czołowo-skroniowe oraz otępienie z ciałami Lewy’ego. Są to choroby neurozwyrodnieniowe, podobnie jak choroba Alzheimera. W przypadku obydwu z nich w komórkach mózgu gromadzą się nieprawidłowe białka. 

Otępienie czołowo-skroniowe to choroba, w której na skutek zmian neurodegeneracyjnych dochodzi do zaniku części płatów czołowych oraz skroniowych. W zależności od tego, które zmiany są dominujące, wyróżnia się wariant czołowy (który charakteryzuje się przede wszystkim zaburzenia osobowości i zachowania), oraz skroniowy (w którym dominują zaburzenia związane z funkcją mowy). 

Otępienie z ciałami Lewy’ego to szczególna postać otępienia, w której dochodzi do gromadzenia się złogów białka alfa-synukleiny, tak samo jak w przypadku choroby Parkinsona. W przypadku tej choroby objawom zespołu otępiennego towarzyszą objawy zespołu parkinsonowskiego (spowolnienie ruchowe, drżenie spoczynkowe, sztywność mięśniowa), przy czym objawy te rozwijają się w ciągu roku. W przebiegu choroby Parkinsona również może dojść do rozwoju otępienia, jednak jego objawy pojawiają się zazwyczaj po kilku latach trwania choroby.

Rzadkie przyczyny otępienia

Jak często występuje otępienie?

Otępienie występuje przede wszystkim u osób starszych. Niezwykle rzadko obserwuje się objawy otępienne u osób przed 50. rokiem życia. W takiej sytuacji zazwyczaj mają one związek z chorobą genetyczną, na przykład chorobą Huntingtona czy rodzinną postacią choroby Alzheimera.  

W Polsce z powodu otępienia cierpi niemal pół miliona osób. Szacuje się, że dotyczy ono nawet 6% osób po 65. roku życia i ponad 25% osób, które ukończyły 85. rok życia.

Objawy otępienia

Otępienie ma najczęściej charakter postępujący. Wraz z upływem czasu nasilenie objawów narasta, aż do utraty możliwości samodzielnego funkcjonowania. Trudno przewidzieć jednak tempo, w jakim dolegliwości ten będą postępowały. Może być to powolny proces, bywa jednak, że stan chorego pogarsza się skokowo, na przykład pod wpływem udaru mózgu.  

Początkowo u wielu chorych dochodzi do odczuwalnego osłabienia jednej lub kilku funkcji poznawczych, na przykład zapominania o pozostawionych przedmiotach, umówionych spotkaniach, trudności z odnajdywaniem właściwych słów itp. Nie zaburza to jednak normalnego, codziennego funkcjonowania. Stan taki określa się jako łagodne zaburzenia poznawcze (mild cognitive impairment). Szacuje się, że u niemal połowy osób doświadczających łagodnych zaburzeń poznawczych w ciągu 5 lat rozwinie się otępienie.

Przebieg otępienia różni się w zależności od choroby, która jest jego bezpośrednią przyczyną. W przypadku choroby Alzheimera objawy postępują stopniowo. W pierwszym stadium chory doświadcza trudności z zapamiętywaniem bieżących wydarzeń i przyswajaniem wiedzy. Mogą wystąpić również zaburzenia orientacji i trudności z odnalezieniem drogi na przykład z domu do sklepu. Co istotne, chory jest zwykle świadomy występujących objawów. Budzą one w nim niepokój i mogą prowadzić do wystąpienia objawów depresji. 

Następnie pojawiają się trudności z pamięcią dotyczącą odległych wydarzeń. Często na tym etapie występują zaburzenia zachowania, depresja i apatia, ale także nadmierne pobudzenie i agresja. 

W ostatnim stadium choroby dochodzi do utraty możliwości samodzielnego funkcjonowania. Chory potrzebuje wsparcia osób trzecich we wszystkich codziennych czynnościach, takich jak jedzenie, ubieranie się czy utrzymanie higieny.

W otępieniu z ciałami Lewy’ego obok objawów otępienia oraz symptomów charakterystycznych dla parkinsonizmu często występują omamy wzrokowe.

Otępienie czołowo-skroniowe wyróżnia się występowaniem charakterystycznych zaburzeń zachowania. Chory staje się impulsywny, agresywny, jego zachowanie jest niestosowne w stosunku do otoczenia, na przykład ze względu na nieprzyzwoite żarty.

Na jakiej podstawie lekarz rozpoznaje otępienie?

Wstępnym etapem diagnostyki przy podejrzeniu otępienia jest szczegółowy wywiad lekarski dotyczący dolegliwości chorego. W wielu przypadkach pomocne bywa również zebranie wywiadu od osób z najbliższego otoczenia pacjenta. Następnie lekarz wykona podstawowe badania fizykalne oraz badanie neurologiczne. 

Testy rutynowo wykorzystywane w diagnostyce otępienia to Mini-Mental State Examination (MMSE), oceniający między innymi: zapamiętywanie, liczenie i funkcje językowe, oraz test rysowania zegara.

Ponadto lekarz może zalecić wykonanie badań dodatkowych, takich jak laboratoryjne badania krwi obejmujące morfologię, stężenie witaminy B12 i kwasu foliowego, TSH, lipidogram, stężenie glukozy, a także badanie obrazowe mózgu (tomografię komputerową lub rezonans magnetyczny).

Leczenie otępienia

Nie istnieje obecnie żadna metoda o udowodnionej skuteczności leczenia otępienia, chociaż badania nad jej opracowaniem trwają intensywnie na całym świecie. 

Stosowane leczenie ma na celu wyłącznie łagodzenie objawów i poprawę jakości życia chorego, może też w niewielkim stopniu spowolnić przebieg choroby. 

W przypadku choroby Alzheimera, ale także innych rodzajów otępienia, stosuje się leki z grupy inhibitorów acetylocholinoesterazy, takie jak rywastygmina czy donepezyl.  

Duże znaczenie ma również profilaktyka otępienia naczyniopochodnego, która polega na ograniczeniu czynników ryzyka chorób układu sercowo-naczyniowego, tak aby zapobiec progresji zmian miażdżycowych czy wystąpieniu udaru mózgu w przyszłości.

Poradnia geriatryczna - oferta iMed24

Opieka medyczna nad osobami starszymi dotkniętymi otępieniem wymaga empatii, doświadczenia i wielodyscyplinarnej współpracy, a także zaangażowania w cały proces osób sprawujących opiekę nad chorym.

W Centrum Medycznym iMed24 nasi Pacjenci oraz ich rodziny mogą skorzystać z opieki poradni geriatrycznej, która specjalizuje się w kompleksowym i holistycznym podejściu do opieki nad osobami w wieku podeszłym.

Dzięki działającemu w naszej placówce Centrum Diagnostyki Obrazowej nasi Pacjenci mają dostęp do nowoczesnych i bezpiecznych badań obrazowych, w tym rezonansu magnetycznego i tomografii komputerowej. Oferujemy również dostęp do konsultacji w obrębie innych poradni specjalistycznych, między innymi poradni neurologicznej.