Żelazo jest niezbędnym mikroelementem organizmu człowieka. Jest kluczowym składnikiem zawartej w krwinkach czerwonych hemoglobiny. Białko to jest odpowiedzialne za transport tlenu we krwi z płuc do wszystkich tkanek i narządów. Niedobór żelaza jest jednym z najczęstszych zaburzeń żywieniowych na świecie, które może dotknąć każdego. Może prowadzić do anemii, która manifestuje się jako osłabienie, zawroty głowy, bladość skóry i błon śluzowych. Niedokrwistość z niedoboru żelaza może prowadzić do poważnych konsekwencji dla zdrowia, dlatego ważne jest jej wykrycie i wczesne leczenie. Co to jest anemia? Jakie są jej objawy? Czy niedobór żelaza jest groźny?
Niedobór żelaza – przyczyny
Żelazo jest składnikiem wielu kluczowych białek w organizmie człowieka, między innymi hemoglobiny, transferryny, ferrytyny oraz hemosyderyny. Jego niedobór skutkuje zaburzeniem funkcji enzymów, co w konsekwencji prowadzi do upośledzenia produkcji erytrocytów (krwinek czerwonych). Stan niedoboru hemoglobiny w organizmie to anemia, czyli niedokrwistość. Jej najczęstszą przyczyną jest właśnie niewystarczająca ilość żelaza.
Przyczyn tego rodzaju anemii może być wiele. Najczęstszą z nich jest utrata krwi. Może do niej dojść nie tylko w wyniku urazów, ale także z powodu krwawień wewnętrznych, zwykle będących konsekwencją chorób nowotworowych. Do utraty krwi może dojść także przez obfite miesiączki, krwawienia menopauzalne, u osób przewlekle hemodializowanych oraz u wielokrotnych dawców krwi.
Jedną z najczęstszych przyczyn niedoboru żelaza jest także niewłaściwa dieta. Taka sytuacja ma miejsce szczególnie w przypadku zwiększonego zapotrzebowania na niektóre składniki pokarmowe, między innymi u wcześniaków, nastolatków, kobiet w ciąży. Na anemię szczególnie narażeni są także wegetarianie i weganie niestosujący odpowiednio zbilansowanej diety. Kolejną przyczyną spadku żelaza we krwi są zaburzenia wchłaniania pierwiastka z przewodu pokarmowego. Mogą być one wynikiem chorób takich jak celiakia, choroba Leśniowskiego-Crohna lub zapalenie żołądka wywołane bakterią Helicobacter Pylori.
Niedobór żelaza – objawy
Objawy anemii z niedoboru żelaza są zwykle ogólne i mało charakterystyczne. Z tego powodu pacjenci bardzo często nie zgłaszają się od razu po pomoc do lekarza. Do jednych z najczęstszych objawów niedoboru żelaza należą zmęczenie i senność. Pojawić się może także łatwa męczliwość już przy niewielkim wysiłku fizycznym. Z niedoborem żelaza wiążą się również pewne objawy skórne. Zarówno cera jak i błony śluzowe są blade i wysuszone. Charakterystyczne dla niedoboru żelaza jest także wypadanie włosów i łamliwość paznokci. Pojawiają się też zaburzenia akcji serca w postaci tachykardii, która odczuwalna jest jako tak zwane kołatanie serca. Do objawów neurologicznych niedoboru żelaza należą przede wszystkim ból i zawroty głowy. Dolegliwości mogą wystąpić u każdego, jednak częściej zdarzają się u kobiet. Niedobór żelaza może się u nich manifestować także jako zaburzenia miesiączkowania. U dzieci objawem może być również brak apetytu lub tak zwane łaknienie spaczone, czyli chęć jedzenia takich produktów jak kreda, krochmal czy glina.
Niedobór żelaza – diagnostyka
Powyższe objawy mogą sugerować niedobór żelaza, jednak w celu potwierdzenia tej diagnozy konieczne jest wykonanie dodatkowych badań. W pierwszej kolejności lekarz powinien zlecić morfologię krwi. O anemii z niedoboru żelaza może świadczyć zmniejszona liczba RBC (czerwonych krwinek), Hgb (hemoglobiny), a także obniżenie poziomu MCV (średnia objętość erytrocyta), MCH (średnia masa hemoglobiny w erytrocycie) i MCHC (średnie stężenie hemoglobiny w erytrocytach). Konieczne jest także sprawdzenie stężenia żelaza. Najlepszym parametrem oceniającym jego niedobór w organizmie jest ferrytyna. Niski poziom żelaza może być widoczny w badaniach dopiero przy jego znacznym deficycie. Ostatnim ze wskaźników jest TIBC, który ocenia całkowitą zdolność wiązania żelaza. Jego wysoki poziom świadczy o zmniejszonym wysyceniu transferryny żelazem, a co za tym idzie – anemii.
Niedobór żelaza – skutki
Skutkiem długotrwałego niedoboru żelaza jest przede wszystkim rozwój pełnoobjawowej anemii. To z kolei prowadzi do coraz silniejszych dolegliwości, a przez to – pogorszenia jakości życia. Osłabienie, przemęczenie, trudności w koncentracji powodują drażliwość i zwiększają poziom stresu. Prowadzi to do pogorszenia efektywności pracy i trudności w prowadzeniu relacji. Jest to szczególnie istotne w przypadku dzieci i młodzieży. Nieleczona anemia może prowadzić do zaburzeń prawidłowego rozwoju, a także gorszych wyników w nauce.
Skutki anemii mogą być szczególnie niebezpieczne dla kobiet w ciąży. Niedokrwistość może spowodować przedwczesny poród, a nawet prowadzić do zbyt niskiej masy urodzeniowej dziecka. Niedobór żelaza wpływa też na spadek odporności, co powoduje częstsze infekcje. Może prowadzić również do pogorszenia pracy serca i niewydolności układu krążenia.
Leczenie niedoboru żelaza
Leczenie niedoboru żelaza opiera się na dwóch podstawowych elementach. Pierwszym z nich jest usunięcie przyczyny deficytu pierwiastka w organizmie. Może ono polegać na zastosowaniu odpowiedniej diety przy niedoborze żelaza, eradykacji Helicobacter Pylori czy leczeniu choroby nowotworowej. Dlatego też niezwykle istotną rolę w leczeniu anemii pełni odpowiednia diagnostyka i poznanie przyczyny nieprawidłowości.
Drugim elementem leczenia niedokrwistości z niedoboru żelaza jest uzupełnienie pierwiastka poprzez suplementację. Podstawą jest doustne stosowanie preparatów żelaza w odpowiedniej dawce. Suplementy diety mogą nie być wystarczające do uzupełnienia niedoborów, dlatego ważne jest stosowanie zaleconych przez lekarza leków. Preparaty warto przyjmować razem z kwasem askorbinowym ze względu na lepszą wchłanialność. Należy też uważać na spożywanie niektórych produktów w diecie, takich jak kasza, orzechy, kakao, kawa czy czarna herbata, ponieważ mogą one zmniejszać absorpcję żelaza.
Leki będące źródłem żelaza należy przyjmować na czczo przez okres nawet 4-6 miesięcy. W przypadku osób, które mają trudności lub przeciwwskazania do stosowania doustnych preparatów, możliwe jest otrzymywanie żelaza dożylnie.
Leczenie niedoboru żelaza z Centrum Medycznym iMed24
Niedobór żelaza początkowo może nie dawać objawów. Z czasem pojawiają się jednak coraz bardziej dotkliwe dolegliwości, z którymi należy zgłosić się do lekarza. Aby nie pominąć żadnych istotnych dla rozpoznania symptomów, warto zadbać o konsekwentne monitorowanie swojego stanu zdrowia. Systematyczne wykonywanie badań laboratoryjnych oraz konsultacja lekarska w razie dolegliwości pozwalają na szybką diagnozę niedokrwistości z niedoboru żelaza i wdrożenie niezbędnego leczenia. W tym celu warto zgłosić się do poradni chorób wewnętrznych w Centrum Medycznym iMed24 w Krakowie. W naszej przychodni zapewniamy kompleksową opiekę nad Pacjentem - od wizyty lekarskiej, po szeroki zakres diagnostyki obrazowej i endoskopowej. Aby jeszcze bardziej usprawnić opiekę zdrowotną warto skorzystać z Portalu Pacjenta, który umożliwia umawianie wizyt, zamawianie recept, czy też wideokonsultacje w prosty i wygodny sposób bez konieczności wychodzenia z domu.