Czym jest neuropatia cukrzycowa?
Cukrzyca to wspólne określenie dla grupy chorób metabolicznych, których wspólną cechą jest podwyższone stężenie glukozy we krwi. Następstwem tego stanu, jeśli utrzymuje się on przez dłuższy czas i nie jest właściwie kontrolowany, są odległe powikłania cukrzycy.
Najczęstszym powikłaniem cukrzycy jest neuropatia, czyli uszkodzenie nerwów. Głównym czynnikiem wpływającym na rozwój neuropatii jest hiperglikemia, czyli nadmiar glukozy we krwi.
Glukoza przenika do komórek nerwowych zgodnie z gradientem stężeń na drodze dyfuzji, bez udziału insuliny. Oznacza to, że wzrost stężenia glukozy we krwi będzie przekładał się na podwyższone stężenie glukozy w neuronach. Wewnątrz komórek nerwowych jej nadmiar jest metabolizowany, prowadząc do zwiększonego wytwarzania wolnych rodników i innych szkodliwych produktów ubocznych. Nasilony stres oksydacyjny jest jednym z czynników przyczyniających się początkowo do zaburzenia funkcji komórki nerwowej, a z czasem do jej nieodwracalnego uszkodzenia.
Ryzyko rozwoju neuropatii jest wyższe w przypadku współistniejącego nadciśnienia tętniczego i zaburzeń gospodarki lipidowej, a także u chorych palących tytoń.
Podział neuropatii
Neuropatię można podzielić ze względu na liczbę i lokalizację uszkodzonych nerwów, wyróżniając:
- mononeuropatie (neuropatie ogniskową) - uszkodzenie jednego nerwu,
- mononeuropatie mnogie (neuropatie wieloogniskową) - niesymetryczne uszkodzenie kilku nerwów,
- polineuropatie - rozlane i symetryczne uszkodzenie wielu nerwów.
Ze względu na funkcję nerwów, które uległy uszkodzeniu wyróżnia się:
- neuropatię czuciową - kiedy uszkodzeniu uległy nerwy czuciowe,
- neuropatię ruchową - jeśli doszło do uszkodzenia nerwów ruchowych,
- neuropatię autonomiczną - gdy uszkodzenie obejmuje nerwy autonomicznego układu nerwowego, zaopatrujące narządy wewnętrzne jak serce, żołądek czy jelita.
Objawy neuropatii cukrzycowej
Początkowo neuropatia może mieć przebieg subkliniczny. Oznacza to, że osoba chora nie odczuwa żadnych dolegliwości, natomiast lekarz może stwierdzić nieprawidłowości podczas badania neurologicznego lub na podstawie wyników badań dodatkowych.
W przypadku neuropatii jawnej, jej objawy będą zależeć przede wszystkim od rodzaju i lokalizacji nerwów, które uległy uszkodzeniu.
Najczęściej występująca postać neuropatii cukrzycowej to przewlekła dystalna polineuropatia czuciowa. Jej objawy rozpoczynają się zwykle od palców, a następnie rozszerzają na całą powierzchnię dłoni oraz stóp, a nawet przedramion i podudzi, dlatego ich rozkład określa się często mianem “rękawiczek i skarpet” lub “rękawiczek i podkolanówek”. Jest to najczęstsza postać neuropatii cukrzycowej, ponieważ najdłuższe komórki nerwowe są najbardziej podatne na uszkodzenie.
Objawy polineuropatii cukrzycowej to:
- zaburzenia czucia powierzchownego (dotyku, czucia, temperatury),
- parestezje (uciążliwe mrowienie, pieczenie, drętwienie),
- zwiększona wrażliwość na ból (przeczulica),
- nieprawidłowe odczuwanie zwykłego dotyku jako bólu (allodynia),
- bolesne kurcze mięśni.
Jeśli dodatkowo doszło do uszkodzenia włókien ruchowych, do objawów polineuropatii mogą dołączyć osłabienie siły mięśniowej, zaniki mięśni, a z czasem wiotki niedowład kończyn.
Innym, bardziej skomplikowanym rodzajem neuropatii cukrzycowej jest neuropatia autonomiczna. Dotyczy ona nerwów wchodzących w skład autonomicznego (wegetatywnego) układu nerwowego, który odpowiada za niezależną od woli pracę narządów wewnętrznych, na przykład perystaltykę przewodu pokarmowego czy pracę serca. Neuropatia autonomiczna może być trudna do rozpoznania, a jej objawy obejmują między innymi:
- tachykardię (przyspieszoną akcję serca) podczas spoczynku,
- zaburzenia rytmu serca,
- "cichy zawał" - niedokrwienie mięśnia sercowego bez charakterystycznych objawów, takich jak ból w klatce piersiowej,
- hipotonię ortostatyczną - nagły spadek ciśnienia przy zmianie pozycji ciała,
- gastroparezę - zwolnione opróżnianie żołądka, objawiającej nudnościami i wymiotami,
- zaburzenia perystaltyki jelit - zarówno zaparcia, jak i biegunki,
- zaburzenia funkcji pęcherza moczowego,
- zaburzenia erekcji,
- zaburzenia związane z potliwością skóry (zmniejszone wydzielanie potu w obrębie dolnej połowy ciała, nadpotliwość w obszarze górnej połowy).
W szczególnych przypadkach neuropatia cukrzycowa może objawiać się w nietypowy sposób, przez zajęcie tylko jednego nerwu, na przykład nerwów odpowiadających za ruchy gałek ocznych (występuje zez i podwójne widzenie), nerwu twarzowego (objawia się jako niedowład połowy twarzy), nerwu trójdzielnego (zaburzenia czucia na twarzy, silne dolegliwości bólowe - neuralgia nerwu trójdzielnego). Mononeuropatia cukrzycowa może dotyczyć również innych nerwów, powodując nagły ból ograniczony do obszaru unerwienia zajętego nerwu.
Osoby chorujące na cukrzycę są również bardziej narażone na wystąpienie zespołów uciskowych, na przykład zespołu cieśni nadgarstka, objawiającego się mrowieniem i drętwieniem palców od kciuka do palca środkowego.
Powikłania neuropatii cukrzycowej
Neuropatia cukrzycowa powoduje zaburzenia czucia u większości chorych. Często obserwują oni, że mogą utrzymać w rękach rozgrzane naczynie, nie czując przy tym nieprzyjemnego gorąca, przez co może dochodzić do oparzeń. W podobny sposób może dochodzić do powstawania ran na kończynach dolnych, na przykład na skutek nieuświadomionego otarcia, uderzenia czy zbyt ciasnego obuwia.
Najważniejszym i najczęstszym powikłaniem polineuropatii jest zespół stopy cukrzycowej. U osób chorych na cukrzycę dochodzi nie tylko do uszkodzenia nerwów, ale także małych naczyń krwionośnych, co przyczynia się do utrudnionego gojenia skaleczeń i powstawania owrzodzeń. Rany w okolicy stóp stanowią otwarte wrota dla zakażenia, a zatem ryzyko rozwoju sepsy i amputacji zakażonej kończyny.
Przewlekły ból w przebiegu neuropatii cukrzycowej zwiększa ryzyko rozwoju depresji, zaburzeń snu, stanów lękowych i przewlekłego zmęczenia, przez co stanowi duże obciążenia dla chorych w ich codziennym życiu.
Powikłania neuropatii autonomicznej niejednokrotnie mogą bezpośrednio zagrażać życiu. Chorzy mogą nie odczuwać objawów dokonującego się zawału serca, a także nie czuć objawów hipoglikemii, która może doprowadzić do śpiączki hipoglikemicznej, a nawet śmierci.
Diagnostyka i leczenie neuropatii cukrzycowej
Badanie przesiewowe w kierunku neuropatii cukrzycowej powinno zostać przeprowadzone u każdego pacjenta z cukrzycą. W przypadku cukrzycy typu 2 od razu po rozpoznaniu choroby, natomiast u chorych z cukrzycą typu 1 po 5 latach od postawienia diagnozy lub wcześniej, jeżeli występują objawy mogące sugerować neuropatię.
Podstawowe znaczenie diagnostyczne w kierunku neuropatii ma dokładnie zebrany wywiad lekarski oraz badanie przedmiotowe. Lekarz bada różne rodzaje czucia, siłę mięśniową, a takżę odruchy głębokie. W celu potwierdzenia rozpoznania, można przeprowadzić badania elektrofizjologiczne: elektroneurograficzne (ENG) i elektromiograficzne (EMG). Rozpoznanie neuropatii autonomicznej wymaga często przeprowadzenia specjalistycznej diagnostyki ukierunkowanej na występujące objawy.
Podstawą leczenia neuropatii cukrzycowej jest stabilizacja poziomu glikemii. Równie istotne co obniżenie poziomu glukozy w przypadku hiperglikemii jest unikanie jej gwałtownych spadków i wahań w ciągu doby. Pozwala ono na ograniczenie postępu choroby, a w niektórych przypadkach na zmniejszenie nasilenia dolegliwości. Niestety, uszkodzenie nerwów jest w wielu przypadkach nieodwracalne.
Wspomagająco można zastosować substancje wpływające na metabolizm komórek nerwowych, np. kwas α-liponowy czy benfotiaminę.
W przypadku przewlekłego i uciążliwego bólu stosuje się leki przeciwbólowe, a także inne substancje wykazujące działanie łagodzące ból, na przykład niektóre leki przeciwdepresyjne (amitryptylina) czy przeciwpadaczkowe (pregabalina, karbamazepina).
Leczenie neuropatii autonomicznej ma zwykle charakter zindywidualizowany w zależności od dolegliwości odczuwanych przez chorego.
Poradnia diabetologiczna iMed24
Poradnia diabetologiczna iMed24 roztacza specjalistyczną opiekę nad dorosłymi Pacjentami chorującymi na cukrzycę, niezależnie od jej typu, a także inne zaburzenia gospodarki węglowodanowej, jak hipoglikemia reaktywna.
Kompleksowa działalność poradni diabetologicznej obejmuje:
- diagnostykę i leczenie cukrzycy,
- okresowe kontrole chorych z rozpoznaną cukrzycą,
- opiekę nad kobietą ciężarną z cukrzycą,
- konsultacje na potrzeby innych specjalistów,
- edukację pacjentów i ich opiekunów.