Kiedy kaszel staje się powodem do niepokoju?

Kaszel jest jednym z najczęściej zgłaszanych przez pacjentów objawów, dlatego warto zapoznać się z kilkoma podstawowymi informacjami na jego temat: czym jest, skąd się bierze i kiedy zwrócić się po pomoc lekarską?

Czym jest kaszel?

Kaszel polega na odruchowym (niezależnym od woli) zaczerpnięciu głębokiego wdechu, a następnie silnym skurczu mięśni krtani i klatki piersiowej powodującym gwałtowne wyrzucenie powietrza z dróg oddechowych (może ono osiągnąć prędkość bliską prędkości dźwięku). Kaszel jest podstawowym sposobem oczyszczania dróg oddechowych (krtani, tchawicy i oskrzeli) z wszystkiego, co nie powinno się w nich znajdować jak na przykład nadmiaru śluzu, śliny, pyłów czy z obecności ciał obcych. Spełnia zatem kluczową funkcję ochronną 

Różne rodzaje kaszlu:

Ze względu na czas trwania wyróżniamy:

  • kaszel ostry, trwający do 3 tygodni
  • kaszel podostry, trwający 3-8 tygodni
  • kaszel przewlekły trwający ponad 8 tygodni.

Kaszel dzielimy również na:
  • Mokry (inaczej zwany produktywnym) - kiedy towarzyszy mu odkrztuszanie wydzieliny. Jest niezbędny do oczyszczania dróg oddechowych, na przykład podczas infekcji układu oddechowego, kiedy znacznie zwiększa się ilość wydzieliny produkowanej przez oskrzela. W przypadku gdy wydzielina nie zostałaby usunięta, stanowiłaby dobrą pożywkę dla wzrostu bakterii, a w skrajnych przypadkach mogłaby całkowicie zablokować oskrzela, uniemożliwiając wentylowanie pęcherzyków płucnych, koniecznych do dostarczania organizmowi tlenu i usuwania zbędnego dwutlenku węgla.
  • Kaszel palacza – jest rodzajem kaszlu mokrego, występującego u osób palących wyroby tytoniowe.
  • Suchy (zwany nieproduktywnym) – kiedy nie towarzyszy mu odkrztuszanie wydzieliny.

Jakie są przyczyny kaszlu?

Wśród głównych przyczyn kaszlu o ostrym charakterze wyróżniamy: stanowiące zdecydowanie najczęstszą przyczynę  infekcje układu oddechowego (jak np. zapalenie gardła, zapalenie oskrzeli, zapalenie płuc, grypa), astmę oskrzelową, dostanie się ciała obcego do dróg oddechowych oraz poważne choroby układu oddechowego, takie jak zatorowość płucna czy obrzęk płuc.

Kaszel przewlekły może być powodowany przez wiele chorób. Do najczęstszych zalicza się:

  • Spływanie wydzieliny po tylnej ścianie gardła – jest to najczęstsza przyczyna przewlekłego kaszlu. Powoduje ją przewlekłe zapalenie zatok przynosowych i nosa, często o charakterze alergicznym. W tym przypadku kaszel ma charakter mokry.
  • Astma oskrzelowa – przewlekła choroba układu oddechowego objawiająca się kaszlem i świszczącym oddechem. Kaszel zazwyczaj jest suchy.
  • Refluks żołądkowo-przełykowy – cofanie się kwaśnej treści z żołądka do przełyku i dolnej części gardła może działać drażniąco i wywoływać suchy kaszel, pojawiający się najczęsciej w nocy. Objawami dodatkowymi są zgaga, kwaśny smak w ustach, chrypka.
  • Nadwrażliwość dróg oddechowych po infekcji – po przebytym zapaleniu drogi oddechowe są bardziej czułe na podrażnienia wywoływane przez zanieczyszczenia powietrza czy niską temperaturę. W takiej sytuacji suchy kaszel może utrzymywać się nawet przez 8 tygodni.
  • Przewlekłe zapalenie oskrzeli – mające związek między innymi z paleniem papierosów. Kaszel, często mokry, najsilniej dokucza w godzinach porannych.
  • Niewydolność serca – płuca i serce są ze sobą niezaprzeczalnie powiązane. Przewlekła niewydolność, zwłaszcza lewej komory serca, może być przyczyną przewlekłego kaszlu.

Lista przyczyn przewlekłego kaszlu jest bardzo długa, wśród rzadziej spotykanych warto wymienić jeszcze stosowanie niektórych leków na nadciśnienie tętnicze, złamania żeber, nowotwory płuc i gruźlicę.

Kiedy z kaszlem zgłosić się do lekarza? 

Każdy przypadek kaszlu przewlekłego (a więc trwającego dłużej niż 8 tygodni) powinien skłaniać do wizyty w gabinecie lekarskim. Za zdecydowaną większość przypadków kaszlu odpowiadają choroby układu oddechowego, dlatego najlepiej w takiej sytuacji udać się do pulmonologa, czyli lekarza specjalizującego sie właśnie w tej dziedzinie.
Kaszel towarzyszący łagodnie przebiegajacej infekcji nie jest powodem do obaw. Najczęściej ustępuje samoistnie. Jeśli jednak choroba ma ciężki przebieg, występuje gorączka, osłabienie lub inne niepokojące objawy, konieczna jest wizyta u lekarza. Rzadziej kaszel może prowadzić do powikłań takich jak omdlenia, bezsenność, pękanie drobnych naczynek krwionośnych na spojówkach oczu czy wymioty wywoływane przez kaszel. Gdy wystąpią takie objawy, należy zgłosić się do lekarza.

Jak wyleczyć kaszel?

Podstawą rozpoznania jest wywiad i badanie lekarskie. W przypadku wątpliwości rozważa się wykonanie badań dodatkowych jak na przykład badania obrazowe (RTG lub tomografia komputerowa klatki piersiowej), spirometrię czy testy alergiczne.

Wybranie skutecznej metody leczenia kaszlu zależy od jego przyczyny. Tak zwana terapia przyczynowa ma na celu (w miarę możliwości) wyleczenie choroby wywołującej kaszel, co prowadzi do jego ustąpienia.

Sposoby na kaszel suchy

W przypadku suchego, męczącego kaszlu zazwyczaj stosuje się leki przeciwkaszlowe, które hamują odruch kaszlowy. W kwestii doboru odpowiednich leków warto zaufać lekarzowi prowadzącemu lub farmaceucie. Należy także zwrócić uwagę, czy nie jest się uczulonym, na któryś ze składników zaleconego lekarstwa.

Dodatkowo, w leczeniu kaszlu suchego mogą pomóc domowe sposoby. Za szczególnie pomocne uważa się:

  • zagotowane siemię lniane z dodatkiem miodu
  • mieszanka cytryny i oliwy
  • wywar z imbiru, który również warto wzbogacić miodem lub ulubionym syropem owocowym.

Sposoby na kaszel mokry

W leczeniu mokrego kaszlu przydadzą się przede wszystkim leki ułatwiające odkrztuszanie (inaczej leki wykrztuśnie/mukolityki). Upłynniają one wydzielinę zalegającą w drogach oddechowych, ułatwiając jej oderwanie się od ściany oskrzeli i jej wykrztuszenie. Warto pamiętać, by leków wykrztuśnych nie brać w godzinach wieczornych – może to prowadzić do wielokrotnego wybudzania się w ciągu nocy spowodowanego kaszlem.

Podobnie jak w przypadku leczenia kaszlu suchego, przy kaszlu mokrym warto wspomóc się domowymi, sprawdzonymi sposobami. Najprostszym rozwiązaniem jest dbanie o dobre nawodnienie organizmu (wodą lub naparami ziołowymi). Pomocne okazać się mogą także wykonane samodzielnie: miód cebulowy, czy syrop z nasion kopru włoskiego.

Niezależnie jednak od rodzaju kaszlu, warto pamiętać, by pomieszczenia, w których przebywa chory, powinny być odkurzone, a powietrze w nich odpowiednio nawilżone.