Diagnostyka raka piersi - badania profilaktyczne, wykrycie i leczenie

Rak piersi to choroba, która dotyka bardzo wielu kobiet w coraz młodszym wieku. Nie oznacza jednak wyroku na nasze życie! Nowoczesne metody diagnostyki i terapii dają całe spektrum możliwości w zakresie profilaktyki i leczenia.

Diagnostyka raka piersi - badania profilaktyczne, wykrycie i leczenie

W przypadku raka piersi z pełnym przekonaniem można stwierdzić, że sukces jest w rękach kobiet. Dzięki samobadaniu (poprzez kontrolę wyglądu piersi oraz dotyk) oraz regularnemu przeprowadzaniu specjalistycznych badań (USG i mammografia) można skutecznie i odpowiednio wcześnie zidentyfikować ewentualne zmiany chorobowe. A w przypadku raka piersi obowiązuje zasada: im wcześniej (wykryty), tym lepiej (wyleczyć).

Co to jest rak piersi?

Rak, czyli nowotwór złośliwy, jest to schorzenie wynikające z niewłaściwego rozrostu tkanek pochodzących z danej tkanki lub narządu. To najczęściej występujący nowotwór złośliwy u kobiet, chociaż istnieje bardzo niewielkie prawdopodobieństwo wystąpienia również u mężczyzn. Rozwija się miejscowo w piersi, ale może dawać przerzuty do węzłów chłonnych i narządów wewnętrznych (np. płuc, wątroby, kości i mózgu).

W zdrowym organizmie każda komórka ciała ulega naturalnym podziałom w odpowiedni sposób. Niestety powstające klony komórek o złośliwym charakterze mogą rozrastać się w postać guza, który nie tylko powoduje ucisk, ale również niszczy otaczające tkanki. Co więcej, może rozprzestrzeniać się z prądem krwi po całym organizmie, przyczyniając się do powstawania nowych ognisk nowotworowych, określanych mianem przerzutów. 

Dokładne przyczyny powstawania raka nie zostały do końca poznane. Znane są jednak czynniki, które mogą zwiększać ryzyko wystąpienia schorzenia. Dla procesu leczenia kluczowe znaczenie ma jak najwcześniejsze wykrycie objawów raka. Jeśli choroba jest zdiagnozowana w odpowiednim momencie i zostanie wdrożona terapia, możliwe jest całkowite wyleczenie. Współcześnie ryzyko śmierci z powodu złośliwego raka piersi jest stosunkowo niskie, ale wyłącznie pod warunkiem, że guz zostanie jak najwcześniej zidentyfikowany, kiedy jego rozmiary są niewielkie, czyli nie przekraczają 0,5 cm średnicy.

Rodzaje raka piersi

Istnieje wiele rodzajów histopatologicznych nowotworu piersi, które wywodzą się z dwóch tkanek - zrazikowej lub przewodowej: 

  • rak sutka in situ (CIS) - cechuje się mniejszą złośliwą i jest mniej inwazyjny. Występuje pod dwoma patologicznymi postaciami: zrazikowa LCIS i przewodowa DCIS. LCIS jest to zmiana, która traktowana jest jako jeden z czynników zwiększających ryzyko rozwoju raka, nie wymaga interwencji operacyjnej, jednakże powinna być często kontrolowana i obserwowana. Operowane są zmiany położone w przewodach mlecznych piersi, które stanowią ryzyko transformacji w raka inwazyjnego.
  • rak inwazyjny przewodowy i zrazikowy to zmiany chorobowe, które przekraczają warstwę podstawną. Rak przewodowy jest zdecydowanie częstszy. Stanowią dość duże zagrożenie dla chorych, ponieważ wykazują zdolność do przerzutów. 
  • inne rodzaje nowotworów złośliwych o pośrednim ryzyku: brodawkowaty, śluzowy, rdzeniasty, apokrynalny, cewkowy, z metaplazją. 
     

Czynnikami ryzyka wpływającymi na zwiększone prawdopodobieństwo zachorowania na raka piersi są:

  • płeć żeńska (rak piersi może wystąpić u mężczyzn, jednak ryzyko jest zdecydowanie mniejsze niż u kobiet)
  • wiek; rak najczęściej diagnozowany jest u kobiet między 50. a 70. rokiem życia (może jednak występować u młodszych osób)
  • uwarunkowania genetyczne; ryzyko wystąpienia nowotworu piersi zwiększa się, jeśli w najbliższej rodzinie były już przypadki zachorowań (im bliższy stopień pokrewieństwa, tym większe ryzyko)
  • pierwsza miesiączka we wczesnym wieku (przed 12. rokiem życia)
  • menopauza w późnym wieku (po 55. roku życia)
  • otyłość
  • czynniki zewnętrzne, tj. hormonalne środki antykoncepcyjne, hormonoterapia zastępcza
  • nieodpowiednia dieta, w której znajdują się duże ilości pokarmów wysokotłuszczowych
  • alkohol

Diagnostyka raka piersi. Rodzaje badań

W diagnostyce raka piersi wykonuje się dwa podstawowe badania: mammografię i USG piersi. Obydwa badania mają na celu wykrycie nietypowych zmian w piersiach. Główna różnica między badaniami polega w sposobie obrazowania tkanek, z których zbudowana jest pierś. Podczas USG wykorzystywane są fale ultradźwiękowe, a podczas mammografii promieniowanie rentgenowskie.

Kiedy USG, a kiedy mammografia?

Różnice w obrazowaniu podczas obu tych badań wiążą się bezpośrednio z tkanką tłuszczową w piersiach. Młode kobiety mają więcej tkanki gruczołowej niż tłuszczowej. Z wiekiem sytuacja się zmienia i tkanka tłuszczowa zdecydowanie dominuje. Na kliszy i monitorze tkanka tłuszczowa ma zabarwienie ciemne. Z kolei rak na USG ma zabarwienie ciemne, a na zdjęciu RTG jasne. W związku z tym, aby widoczność na obrazie była jak najlepsza, na zasadzie kontrastu tkankę gruczołową (jasną) należy badać USG (rak o zabarwieniu ciemnym), natomiast tkankę tłuszczową (ciemna) - RTG (rak o zabarwieniu jasnym). Podsumowując: u młodych kobiet zaleca się wykonywanie USG, u starszych RTG.

W praktyce medycznej dobór odpowiedniej metody badawczej nie zawsze jest tak oczywisty. Przykładowo, u kobiet stosujących hormonalną terapię zastępczą po średnio 2 latach systematycznego przyjmowania hormonów wzrasta tkanka gruczołowa. Nawet jeśli przekroczony został pewien próg wieku, ewentualne zmiany chorobowe mogą być lepiej widoczne na USG. 

W wielu przypadkach badania te stosowane są uzupełniająco. Zwykle po 40. roku życia w pierwszej kolejności wykonywana jest mammografia. Niemniej jednak często niezbędne jest przeprowadzenie również badania USG w celu odróżnienia zmian litych (guzy) od zmian zawierających płyn, np. torbieli (mammografia ich nie odróżnia). Oba badania są zalecane również przed rozpoczęciem terapii hormonalnej.

Co wykrywa mammografia?

Mammografia zalecana jest w przypadku kobiet po 35.-40. roku życia, u których występuje przewaga tkanki tłuszczowej w piersiach. Promienie rentgenowskie podczas badania umożliwiają zidentyfikowanie małych, nawet milimetrowych zmian, obrazują kształty guza, zwapniania (mineralne złogi wapnia), w tym makrozwapnienia (łagodne, ma je połowa kobiet po 50. roku życia) i mikrozwapnienia (są sygnałem raka lub zmian przedrakowych).

USG odróżnia zmiany łagodne od złośliwych

Badanie USG umożliwia obserwowanie zmian pod różnymi kątami. Pozwala na odróżnienia łagodnych torbieli od zmian złośliwych. Nie wykrywa jednak zwapnień (mammografia). Jest zalecane u młodych kobiet z przewagą tkanki gruczołowej w piersiach. 

Jak przebiega badanie USG?

Badanie USG można przeprowadzać w każdej fazie cyklu miesiączkowego. Przed badaniem pacjentka powinna zdjąć ubranie i bieliznę powyżej pasa, następnie ułożyć się na plecach z ramionami pod głową. Pierś staje się wówczas odpowiednio płaska, co pozwala na uzyskanie optymalnego obrazu. Lekarz smaruje pierś specjalnym żelem, a następnie przesuwa po niej głowicą. Podczas badania lekarz obserwuje obraz tkanki na monitorze aparatu. USG umożliwia obserwację zmian pod różnymi kątami, a po badaniu pacjent otrzymuje wynik wraz z opisem.

Co ważne, badanie USG jest całkowicie bezpieczne, więc można go przeprowadzać nawet u kobiet w ciąży.


Jak przebiega badanie mammograficzne?

Badanie mammograficzne przeprowadzane jest u kobiet w połowie cyklu miesiączkowego. Należy zdjąć ubranie i bieliznę powyżej pasa, a następnie ustawić się przodem do aparatu mammograficznego. Technik radiolog umieszcza pierś na specjalnym stoliku mammografu i dociska na kilka sekund do urządzenia przy pomocy płytki. Ucisk nie jest bolesny, trwa krótko, więc powoduje tylko chwilowy dyskomfort. Jest jednak niezbędny dla uzyskania wyraźnego obrazu i zmniejszenia dawki promieniowania. Gdy pierś jest umieszczona w aparacie, dochodzi do przepuszczenia przez nią niewielkiej dawki promieniowania. Tworzone są dwa ujęcia każdej piersi w projekcji góra-dół i w projekcji skośnej. Wyniki są gotowe po ok. dwóch tygodniach z uwagi na konieczność dokonania specjalistycznej analizy przez radiologa. 

Profilaktyczne badanie w domu

Każda kobiet po ukończeniu 20. roku życia powinna regularnie wykonywać badanie piersi w domu. Samobadanie to ważny element profilaktyki raka piersi. Należy wykonywać je raz w miesiącu, najlepiej tydzień po miesiączce, gdy piersi nie są obolałe lub obrzmiałe.

Samobadanie należy przeprowadzać dokładnie i bez pośpiechu. Powinno obejmować zarówno badanie dotykowe, np. pod prysznicem, jak i oglądanie piersi w lustrze. Najlepiej wykonać je zarówno w pozycji stojącej, jak i leżącej.

Podczas badania przed lustrem kobieta z uniesionymi rękoma powinna sprawdzić, czy nie wystąpiły żadne zmiany w kształcie, kolorze piersi (również przy dole pachowym). Warto też zwrócić uwagę na skórę i brodawki. W trakcie badania palcami należy wykonywać ruchy okrężne w każdym kierunku na powierzchni całych piersi. Podczas badania należy sprawdzać, czy nie są wyczuwalne ewentualne zmiany w postaci zgrubień lub guzków.

Kiedy należy udać się do lekarza specjalisty?

Przede wszystkim każda kobieta po 20. roku życia (a w przypadku terapii hormonalnej nawet wcześniej) powinna regularnie kontrolować swoje piersi, zarówno w domu, jak i podczas odpowiednich badań medycznych. To podstawa działań profilaktycznych!

 Do lekarza należy zgłosić się niezwłocznie, gdy podczas samobadania kobieta zauważy lub wyczuje:

  • zmianę w wielkości lub kształcie piersi
  • zaczerwienienia, przebarwienia lub zgrubienia na skórze piersi
  • nadżerkę
  • guzek w piersi
  • wciągniętą lub nienaturalnie sterczącą brodawkę sutkową
  • wyciek z brodawki: krwisty, bezbarwny lub mleczny (z wyjątkiem kobiet w okresie laktacji)
  • zmiany w obrysie otoczki sutkowej
  • powiększone żyły na piersiach
  • obrzęk ramienia
  • widoczne powiększenie węzłów chłonnych w dole pachowym
     

Gdzie przeprowadzić badanie?

Wiarygodność badania piersi zależy od używanego aparatu oraz kwalifikacji lekarza. Lekarz musi posiadać certyfikat Polskiego Towarzystwa Ultrasonograficznego, a jego pracownia powinna mieć akredytację tego towarzystwa. Jest to dla pacjenta gwarancja, że jakość aparatury i warunków do prowadzenia działalności medycznej jest wysoka. W przypadku badania mammograficznego aparatura powinna być standaryzowana wedle zasad Amerykańskiego Towarzystwa Radiologicznego i mieć wywoływarkę przystosowaną wyłącznie do zdjęć piersi.

10 rzeczy, które musisz wiedzieć o raku piersi


1. Profilaktyka to podstawa! Każda kobieta, bez względu na wiek, powinna obserwować swoje piersi pod kątem ewentualnych zmian, a także regularnie wykonywać badania piersi zalecone przez lekarza.

2. Nie każda zmiana w wyglądzie piersi czy wyczuwalne guzki muszą oznaczać raka! Niemniej jednak, jeśli tylko ujawnią się jakieś niepokojące objawy, należy skonsultować się z lekarzem.

3. Nie każdy nowotwór to rak! Ten termin często jest nadużywany. Wiele zmian nie jest złośliwych ani groźnych dla zdrowia czy życia. Ale każda zmiana wymaga stosownej diagnozy przeprowadzonej przez lekarza specjalistę.

4. Gdy wyczujesz ewentualne zmiany w piersiach, zachowaj spokój i bez paniki umów się na wizytę u lekarza. Nie należy od razu zamartwiać się nadmiernie, ponieważ stres nie sprzyja żadnej terapii.

5. Jeśli masz jakiekolwiek wątpliwości lub nie wiesz, w jaki sposób badać swoje piersi, porozmawiaj z lekarzem podczas badania ginekologicznego. Ginekolog udzieli ci wszystkich niezbędnych informacji, a w razie konieczności skieruje na badanie USG piersi lub mammografię.

6. Nie obawiaj się swoich genów! Nawet jeśli twoja mama, babcia czy siostra chorowały na nowotwór piersi, nie oznacza to wcale, że Ty z całą pewnością zachorujesz. Osoby z tzw. grupy ryzyka powinny jednak regularnie wykonywać badania piersi. W ten sposób można wykryć chorobę na tyle wcześnie, że możliwe będzie pełne wyleczenie.

7. Rak nie rozwija się od razu. Nawet jeśli kobieta nie ma żadnych objawów, ale regularnie się bada (badania specjalistyczne oraz samobadanie), ewentualne zmiany chorobowy są możliwe do wykrycia we wczesnym stadium. Większość przypadków śmierci na nowotwór piersi wynika z zaniedbania. Rak nie powstaje ekspresowo. Zwykle potrzeba 5-7 lat, by z jednej komórki powstał guz o średnicy centymetra. Z drugiej strony należy jednak pamiętać, że w przypadku nowotworów czas ma ogromne znaczenie. Im szybciej, tym lepiej!

8. Bardzo ważne jest to, gdzie się badasz. Zanim zdecydujesz się na badanie, sprawdź, czy dana przychodnia lub gabinet dysponuje nie tylko profesjonalnym sprzętem, ale również wykwalifikowaną kadrą. 

9. Rak nie zawsze grozi amputacją piersi. Co więcej, operacja nie zawsze oznacza, że stracimy całą pierś. W wielu przypadkach wystarczy usunąć chirurgicznie sam guzek wraz z otaczającą tkanką (tzw. operacja oszczędzająca). 

10. Profilaktyka, profilaktyka i jeszcze raz profilaktyka. Im częściej wykonujemy samobadania i przeprowadzamy badania USG lub mammografię, tym większe prawdopodobieństwo, że zidentyfikujemy ewentualne zmiany we wczesnym stadium. Im wcześniej wykryte zmiany chorobowe, tym łatwiejsze i skuteczniejsze leczenie.