Czym jest prolaktyna?
Prolaktyna to hormon wydzielany przez przysadkę mózgową, w niewielkich ilościach produkowany również przez macicę, gruczoły sutkowe czy komórki układu immunologicznego. Jej poziom znacznie wzrasta podczas ciąży i w okresie laktacji. Prolaktyna odpowiada przede wszystkim za stymulację rozwoju gruczołów sutkowych i ich przygotowanie do produkcji mleka. Oddziałuje ona również na inne narządy i procesy zachodzące wewnątrz organizmu jako jeden z wielu elementów skomplikowanego układu hormonalnego.
Co oznacza hiperprolaktynemia?
Wzrost poziomu prolaktyny powyżej normy jest określany jako hiperprolaktynemia. Przyjmuje się, że u osób zdrowych jej poziom nie przekracza 25 µg/l (wartość ta może się różnić w zależności od laboratorium i wykorzystanej metody oznaczenia). U kobiet ciężarnych i karmiących piersią może on wzrastać nawet do 80-400 µg/l.
U wielu osób do umiarkowanie wzmożonego wydzielana prolaktyny dochodzi na skutek stresu emocjonalnego lub wzmożonego wysiłku fizycznego. Zazwyczaj nie powoduje on żadnych dolegliwości i nie wymaga leczenia. Znaczny wzrost stężenia prolaktyny może jednak być przyczyną poważnych problemów zdrowotnych, przekładających się na pogorszenie jakości i komfortu życia.
Objawy hiperprolaktynemii
Objawy hiperprolaktynemii u kobiet to:
- nieregularne miesiączki,
- zanik miesiączki,
- niepłodność,
- mlekotok (wydzielanie mleka niezwiązane z okresem laktacji),
- zmniejszenie libido,
- zmniejszenie masy kostnej (osteopenia,osteoporoza),
- ból piersi,
- hirsutyzm (nadmierne owłosienie).
Jakie są przyczyny wysokiego poziomu prolaktyny?
Wydzielanie prolaktyny jest hamowane przez dopaminę, związek chemiczny produkowany przez obszar mózgu nazywany podwzgórzem. Uszkodzenie tego obszaru na skutek urazu, nacieku nowotworowego czy chorób zapalnych może być przyczyną hiperprolaktynemii.
Produkcja i działanie dopaminy mogą zostać również zaburzone przez niektóre leki, na przykład stosowany przeciwwymiotnie metoklopramid, leki przeciwpsychotyczne i przeciwdepresyjne, a także w mniejszym stopniu przez doustną antykoncepcję hormonalną, opioidowe leki przeciwbólowe czy niektóre leki na nadciśnienie.
Przyczyną hiperprolaktynemi może być również gruczolak przysadki, czyli łagodny guz wydzielający prolaktynę, nazywany również prolaktinomą. Poza typowymi dla hiperprolaktynemii objawami może on powodować również dolegliwości takie jak bóle głowy, nudności, wymioty oraz zaburzenia widzenia, wywołane uciskiem na drogę wzrokową.
Podwyższony poziom prolaktyny może towarzyszyć również innym chorobom, na przykład pierwotnej niedoczynności tarczycy, a także niewydolności nerek i niewydolności wątroby.
U części osób stwierdza się tak zwaną hiperprolaktynemię czynnościową, to znaczy okresowe nadmierne wydzielanie prolaktyny w odpowiedzi na różnorodne bodźce, np. nasilony stres, używki czy produkty spożywcze.
Jak wygląda diagnostyka i leczenie hiperprolaktynemii?
Oznaczenie prolaktyny jest jednym z najczęściej wykonywanych badań hormonalnych. Warto pamiętać, że jej podwyższony poziom sam w sobie nie jest chorobą, może być jednak objawem schorzenia wymagającego pogłębionej diagnostyki i leczenia.
Oznaczenie prolaktyny najlepiej wykonać w godzinach porannych. Badania nie należy wykonywać po wysiłku fizycznym, warto również zadbać w miarę możliwości o ograniczenie stresu. W niektórych wypadkach może zajść konieczność wykonania ponownego, kilkukrotnego oznaczenia prolaktyny w odstępach czasu, ponieważ jest ona wydzielana z przysadki pulsacyjnie (wyrzut prolaktyny może spowodować przejściowy wzrost jej stężenia we krwi.
Interpretując wynik należy rozważyć obecność objawów hiperporlaktynemii, a także czynników mogących zaburzać wynik badania. Należą do nich między innymi ciążą i laktacja, stres, wysiłek fizyczny, a także stosunek płciowy. Częstą przyczyną fałszywie zawyżonego wyniku jest również makroprolaktynemia, to znaczy obecność kompleksów prolaktyny połączonych z przeciwciałami. Nie są one aktywne hormonalnie i nie przyczyniają się do rozwoju objawów, mogą jednak zaburzać wynik badania.
Znacząco podwyższony poziom prolaktyny (>150 µg/l) może świadczyć o gruczolaku przysadki. Badaniem z wyboru jest w tym wypadku rezonans magnetyczny, który pozwala na najdokładniejsze zobrazowanie gruczołu.
W przypadku poziomu prolaktyny wynoszącego od 25 do 150 µg/l wykonuje się test z metoklopramidem, polegający na pomiarze stężenia hormonu przed oraz 60 i 120 minut po podaniu leku. Ponad sześciokrotny wzrost poziomu prolaktyny przemawia za hiperprolaktynemią czynnościową.
Bezobjawowa hiperprolaktynemia nie wymaga leczenia. W przypadku gdy występują objawy, w pierwszej kolejności stosuje się leczenie farmakologiczne z użyciem leków stymulujących receptory dopaminowe, co ma na celu nie tylko wyeliminowanie dolegliwości, ale także zmniejszenie rozmiarów guza. W przypadku nieskuteczności lub złej tolerancji leczenia konieczny jest zabieg neurochirurgiczny.
Poradnia endokrynologiczna iMed24
Zaburzeniami układu hormonalnego zajmują się specjaliści endokrynologii. W ramach Poradni endokrynologicznej Centrum Medycznego iMed24 w Krakowie oferujemy naszym Pacjentom dostęp do konsultacji specjalistycznych, badań laboratoryjnych oraz badań obrazowych z wykorzystaniem wysokiej klasy urządzeń diagnostycznych.