Czym jest osteoporoza?
Zgodnie z ogólnie przyjętą definicją, osteoporoza to choroba szkieletu, cechująca się obniżeniem wytrzymałości mechanicznej kości i zwiększająca ryzyko złamań.
Kości pełnią w organizmie trzy podstawowe role:
- stanowią rusztowanie dla mięśni, wraz z którymi tworzą układ ruchu,
- chronią ważne narządy wewnętrzne, takie jak mózg, czy serce
- stanowią magazyn wapnia i fosforanów.
Wbrew pozorom kość jest tkanką bardzo aktywną metabolicznie, co oznacza, że stale zachodzą procesy jej przebudowy (remodelingu). Mają one na celu dopasowanie mikrostruktury i stopnia mineralizacji macierzy kostnej do codziennych obciążeń mechanicznych. Na remodeling składają się dwa równolegle zachodzące procesy: resorpcja oraz odbudowa. Wraz z wiekiem lub pod wpływem różnych jednostek chorobowych może dochodzić do zachwiania równowagi pomiędzy tymi dwoma procesami. Dochodzi wtedy do nadmiernego ścieńczenia beleczek kostnych i osłabienia całej struktury. Równolegle może dochodzić do utraty gęstości mineralnej kości, na przykład na skutek niedoboru witaminy D3 lub wapnia, co nosi nazwę osteomalacji.
Rodzaje osteoporozy
Osteoporozę możemy podzielić na pierwotną, do której dochodzi w wyniku procesów starzenia. Bardzo rzadko osteoporoza o nieustalonej przyczynie dotyka ludzi młodych (mówi się wtedy o tak zwanej idiopatycznej osteoporozie młodzieńczej).
Osteoporoza wtórna występuje w wyniku zadziałania czynników innych niż naturalne procesy starzenia, np.:
- zaburzeń hormonalnych,
- chorób przewodu pokarmowego,
- na skutek długotrwałego stosowania niektórych leków.
Przyczyny osteoporozy
Do osteoporozy pierwotnej dochodzi zwykle na skutek naturalnych dla starszego wieku procesów. U kobiet występuje ona przede wszystkim po okresie menopauzy, kiedy spada w organizmie poziom estrogenów, działających ochronnie na tkankę kostną. Może wtedy dochodzić do znacznej utraty masy kostnej w stosunkowo krótkim czasie. U mężczyzn natomiast osteoporoza zwykle rozwija się na przestrzeni dłuższego okresu czasu i ma związek z ogólnymi procesami starzenia, spadkiem aktywności fizycznej, osłabieniem i utratą tkanki mięśniowej (sarkopenią) oraz spadkiem wydzielania hormonów płciowych (andropauzą).
Przyczyny osteoporozy wtórnej to natomiast głównie choroby układu endokrynnego, takie jak:
- pierwotna nadczynność przytarczyc,
- przedwczesna menopauza,
- hipogonadyzm (u mężczyzn),
- nadczynność tarczycy,
- nadczynność kory nadnerczy (zespół Cushinga).
Może do niej dochodzić również w stanach, w których niedobory pokarmowe nie wynikają z ubogiej diety, ale z zaburzeń wchłaniania w przewodzie pokarmowym, np. u chorych na celiakię, chorobę Leśniowskiego-Crohna czy po usunięciu dużego fragmentu jelita.
Również stany, w których nie jest możliwy m. in. prawidłowy metabolizm witaminy D, takie jak choroby nerek czy niewydolność wątroby, mogą przyczyniać się do rozwoju osteoporozy.
Do przyczyn osteoporozy wtórnej zalicza się również liczne choroby układowe, takie jak reumatoidalne zapalenia stawów, zesztywniające zapalenie stawów kręgosłupa, toczeń rumieniowaty układowy (SLE) i twardzina układowa.
Tak zwana jatrogenna osteoporoza może wystąpić podczas leczenia innych chorób, np. przy długotrwałym zażywaniu glikokortykosteroidów, leków przeciwkrzepliwych, immunosupresyjnych czy przeciwnowotworowych. W żadnym wypadku nie należy jednak odstawiać żadnego z tych leków bez porozumienia z lekarzem prowadzącym.
Jakie objawy występują przy osteoporozie?
Osteoporoza zwana jest cichym złodziejem kości, ponieważ chorzy często nie odczuwają z jej powodu żadnych dolegliwości, a pierwszym objawem jest złamanie. Charakterystyczne są tak zwane złamania niskoenergetyczne, czyli złamania powstałe w wyniku zadziałania niewielkiej siły. Może do nich dochodzić przy upadku z pozycji stojącej, a często nawet samoistnie (w skrajnych przypadkach do złamania żeber może dojść podczas kichnięcia).
Typowe są złamania bliższego końca kości udowej, przede wszystkim w obrębie jej szyjki. Nierzadko zdarza się, że u osób cierpiących na osteoporozę dochodzi do złamań kręgów lędźwiowych i piersiowych, które zwykle pozostają niezauważone lub dają jedynie niewielkie dolegliwości bólowe. Widocznym objawem jest natomiast istotne obniżenie wzrostu i zniekształcenie sylwetki, czyli tak zwany garb wdowi. Do innych częstych objawów osteoporozy należą również bóle głowy, karku, bóle brzucha, brak apetytu, wzdęty brzuch, zaparcia, zaburzenia równowagi, ogólne pogorszenie sprawności i depresja.
Rozpoznanie osteoporozy
W celu ustalenia rozpoznania osteoporozy, poza szczegółowy wywiadem i badaniem przedmiotowym, należy ocenić dziesięcioletnie ryzyko złamań przy użyciu kalkulatora FRAX. Uwzględnia on wiek, płeć, BMI oraz informacje na temat przebytych i współistniejących chorób, a także ich występowania w rodzinie. Nie obejmuje jednak wszystkich istotnych czynników ryzyka. Dlatego duże znaczenie mają również wyniki badań obrazowych. Klasyczne zdjęcia RTG służą przede wszystkim do diagnostyki złamań, natomiast do oceny gęstości mineralnej gości (BMD, bone mineral density) stosuje się densytometrię. Badanie to wykonuje się za pomocą specjalnego aparatu wykorzystującego technikę dwuwiązkowej absorpcjometrii rentgenowskiej (DXA). Przydatne są również podstawowe badania krwi: morfologia, OB, białko całkowite i proteinogram, AST, ALT, fosfataza zasadowa, kreatynina, wapń i fosforany, witamina D (metabolit 25-OH), parathormon (PTH), a także bardziej specjalistyczne markery metabolizmu kostnego: CTX i P1NP.
Leczenie osteoporozy - poradnia osteoporozy iMed24
W leczeniu osteoporozy zaleca się suplementację witaminy D3 i dietę bogatą w wapń oraz fosforany. Konieczna jest eliminacja czynników ryzyka, zaprzestanie palenia papierosów i odpowiednia do wieku aktywność fizyczna. W przypadku wysokiego ryzyka złamań osteoporotycznych stosuje się różne grupy leków: bisfosfoniany, które wiążą się z minerałami budującymi kości, tworząc związki odporne na rozkład enzymatyczny, czy denosumab, czyli przeciwciało monoklonalne hamujące osteoklasty - komórki odpowiedzialne za resorpcję tkanki kostnej. W przypadku gdy okażą się one nieskuteczne lub są przeciwwskazane, można zastosować leczenie za pomocą teryparatydu lub romosozumabu.
W krakowskim Centrum Medycznym iMed24 leczeniem osteoporozy zajmują się specjaliści z naszej poradni reumatologicznej. Dysponujemy również pracownią diagnostyki obrazowej i nowoczesnym aparatem densytometrycznym - Lunar iDXATM, pierwszym tego typu urządzeniem w tej części Europy. Pozwala on na bardzo precyzyjną ocenę, nie tylko gęstości mineralnej kości, ale także analizę składu ciała, z uwzględnieniem masy mięśniowej i tkanki tłuszczowej, przy maksymalnym ograniczeniu ilości szkodliwego promieniowania rentgenowskiego.
Źródła:
Głuszko P., Tłustochowicz W., Goncerz G., Osteoporoza, w: Gajewski P., Interna Szczeklika Mały Podręcznik 2019/2020, Medycyna Praktyczna, Kraków 2020.
Korbut R., Farmakologia, PZWL Wydawnictwo Lekarskie, 2017.
Głuszko P., Osteoporoza, w: Puszczewicz M. (red.), Wielka Interna Reumatologia, Medical Tribune Polska, Warszawa 2016.