Przygotowanie pacjenta do diagnostycznych badań analitycznych

Aby uzyskać wyniki badań o jak najwyższej użyteczności klinicznej, należy przestrzegać poniższych zasad:

  • pobrania należy dokonać w godzinach porannych, optymalna pora to czas pomiędzy 7, a 9 rano
  • pacjent powinien zgłosić się na badanie na czczo, to znaczy powstrzymać się od posiłku przez około 12 godzin; przed badaniem dopuszcza się przyjęcie niewielkiej ilości wody
  • pacjent nie powinien pić alkoholu oraz ograniczyć spożycie używek (np. kawy) 2-3 dni przed badaniem
  • jeżeli lekarz nie zalecił inaczej, pobranie należy przeprowadzić przed przyjęciem porannej porcji leków
  • 30 minut przed badaniem pacjent powinien pozostawać w spoczynku (pozycja siedząca)
  • mocz do badania ogólnego powinien być pozyskany:
    • po porannej toalecie
    • z pierwszej mikcji porannej (jeśli zaistniała konieczność oddania moczu w nocy – do badania najbardziej użyteczna jest próbka po minimum 4-6 godzinach zalegania w pęcherzu moczowym)
    • ze środkowego strumienia w objętości około 50ml (pierwsza porcja odrzucona, pobranie, pozostała część odrzucona); mocz należy oddać do jednorazowego plastikowego pojemnika; w przypadku dzieci mocz pobiera się do specjalnego woreczka (do nabycia w aptece)
    • dobową zbiórkę moczu (DZM) należy rozpocząć w dniu poprzedzającym badanie, po odrzuceniu pierwszej mikcji po nocy, a każdą następną porcję moczu należy zbierać do plastikowego naczynia, DZM należy zakończyć następnego dnia porcją moczu z nocy; w określonych przypadkach DZM należy zakwasić
  • Wpływ diety, pory dnia, stylu życia i wysiłku fizycznego
  • Wpływ zabiegów, alkoholu,cyklu miesięcznego i pozycji ciała

Wpływ diety na wyniki badań

Dieta jest jednym z głównych czynników, które mają wpływ na wynik diagnostycznego badania laboratoryjnego. Wynik badania może zostać zafałszowany w trojaki sposób: 

  • bezpośrednio po spożyciu posiłku lub płynów
  • po spożyciu pokarmów lub leków zawierających oznaczany parametr
  • poprzez oddziaływanie typowej diety pacjenta

Bezpośredni wpływ posiłku na wynik badania laboratoryjnego może wiązać się ze wzrostem stężenia spożytych w posiłku substancji (wzrost stężenia trójglicerydów, glukozy) lub ogólnoustrojową reakcją na posiłek lub spożywane pokarmy (wzrost OB., wzrost leukocytozy spowodowany przesunięciem granulocytów brzeżnych do puli granulocytów krążących, spadek stężenia fosforanów). Na wynik badania może mieć również wpływ lipemia poposiłkowa. Lipemia powoduje spadek zawartości wody w surowicy, a tym samym obniżenie w surowicy substancji rozpuszczalnych w wodzie. Lipemia może bezpośrednio interferować z metodą oznaczania niektórych substancji.

Wielkość zmian spowodowanych przyjęciem posiłku i porą dnia często nie jest możliwa do określenia, dlatego dla standaryzacji przygotowania pacjenta do badania zaleca się pobieranie materiału rano na czczo, po około 12-godzinnej wstrzemięźliwości od spożycia pokarmów.

W poszczególnych przypadkach może być zalecana modyfikacja diety trwająca kilka dni.

Wpływ pory dnia na wyniki badań

Stężenie niektórych parametrów we krwi i moczu wykazuje zmienność w zależności od pory dnia. W tych przypadkach materiał biologiczny należy pobrać dokładnie według zaleceń lekarza. Szczególną uwagę należy zwrócić na zalecenia dotyczące pobierania materiału do oznaczania hormonów.

Wpływ stylu życia na wyniki badań

Szczególne znaczenie na poziom niektórych parametrów ma styl życia. Na parametry gospodarki lipidowej, węglowodanowej i przemian białkowych znaczący wpływ mają zwyczaje żywieniowe. Z tych względów dla takich parametrów jak cholesterol, trójglicerydy, LDL i HDL ustalone zostały wartości pożądane, czyli takie, które nie zwiększają ryzyka wystąpienia choroby. Na wyniki badań mogą mieć również takie czynniki jak praca w okresie nocnym, podróże, regularny wysiłek fizyczny oraz środowisko.

Wpływ wysiłku fizycznego na wyniki badań

Wysiłek fizyczny bezpośrednio przed pobraniem krwi może mieć wpływ na wynik badania. Spowodowane jest to: 

  • zagęszczeniem krwi o ok. 10% w związku ze wzrostem ciśnienia hydrostatycznego
  • zwiększonym zużyciem substancji energetycznych (spadek glukozy, trójglicerydów)
  • uwolnieniem do surowicy enzymów pochodzenia mięśniowego (wzrost CPK, AST,LDH)
  • ogólnoustrojową reakcją na wysiłek fizyczny (wzrost liczby neutrocytów, zmiany stężeń hormonów)
 

Wpływ zabiegów diagnostycznych i terapeutycznych na wyniki badań

Wśród zabiegów, które mogą znacząco wpływać na wynik badania wyróżnia się:

  • Zabiegi operacyjne
  • Wylewy dożylne
  • Transfuzje
  • Punkcje, iniekcje i biopsje
  • Endoskopia

  • Dializy
  • Próby czynnościowe
  • Środki kontrastowe
  • Leki
  • Promieniowanie jonizujące

Wpływ alkoholu na wyniki badań

Alkohol silnie stymuluje wzrost aktywności GGTP w ciągu 38 godzin po spożyciu oraz przejściowy wzrost objętości erytrocytów MCV i obecność neutrocytów o jądrze wielopłatowym, dlatego dla standaryzacji przygotowania pacjenta do badania zaleca się powstrzymanie się od alkoholu w okresie 2-3 dni przed badaniem.

Wpływ cyklu miesięcznego na wyniki badań

Pewne parametry mogą wskazywać zmienność spowodowaną zmianami biologicznymi, które zachodzą w sposób zależny od gospodarki hormonalnej podczas cyklu miesięcznego. Zależność od cyklu miesięcznego wynikającą z odpowiedzi ogólnoustrojowej obserwuje się m.in. dla takich analiz jak: OB., żelazo, fosforany, cholesterol, liczba leukocytów, liczba płytek krwi.

Wpływ pozycji ciała na wyniki badań

Na zawartość pewnych składników we krwi znaczący wpływ ma pozycja ciała. Po kilkudziesięciu minutach przebywania w pozycji stojącej następuje zgęstnienie krwi do około 10%. Pionizacja ciała (zmiana pozycji z leżącej na stojącą) może powodować wzrost stężenia białka, cholesterolu, wapnia, magnezu, hematokrytu, liczby czerwonych oraz białych krwinek. Przyczyną wzrostu stężenia tych parametrów jest przemieszczanie się wody z łożyska naczyniowego do przestrzeni śródtkankowej. Wielkość efektu zmiany pozycji ciała zależy od wydolności układu krążenia. Może on wynosić od 10 do 15% wartości wymienionych parametrów w warunkach spoczynkowych. Po dłuższym przebywaniu w pozycji stojącej może wystąpić białkomocz ortostatyczny.

 

Zmienność osobnicza

Zmienność osobnicza jest zjawiskiem fizjologicznym i jest różna dla poszczególnych parametrów. Dla niektórych parametrów zmienność fizjologiczna może być znacząca, co często decyduje o użyteczności klinicznej badania. W niektórych przypadkach również rasa pacjenta ma wpływ na wynik badania. Znaczące różnice międzyrasowe stwierdzono w przypadku niżej podanych parametrów:

  • leukocyty – niższy poziom wśród przedstawicieli rasy czarnej
  • monocyty – wyższy poziom wśród przedstawicieli rasy czarnej
  • kinaza kreatyny (CK)
  • kreatynina
  • GFR
  • Witamina B12 – wyższy poziom u rasy czarnej

Stres psychiczny

Wpływ stresu psychicznego na wyniki badan laboratoryjnych jest zwykle niedoceniany i bardzo trudny do wyeliminowania. Pod wpływem stresu wzrastają takie parametry jak:

  • Aldosteron
  • Angiotensyna
  • Katecholaminy
  • Kortyzol
  • Prolaktyna
  • Renina
  • Somatotropina
  • TSH
  • Wazopresyna
  • Albumina
  • Fibrynogen
  • Glukoza
  • Insulina
  • Mleczan
  • Cholesterol